Bu çalışmada Selçuklu döneminde Anadolu yerleşimlerinin kentleşme süreci ve bunun fiziksel yapıya nasıl yansıdığı kentsel mimari ile ilişkili olarak çözümlenmektedir. Selçuklu kentlerinin tekrar eden temel mekânsal öğeleri, kent formunun dönüştürücü bileşenleri olarak irdelenmektedir. Bu kapsamda Selçuklu kentleri; kent sınırları ve kent formuyla ilişkili surlar, yerleşimdeki odaklar olarak Ulu Cami ve civarında ticari birimlerle gelişen kent merkezi, anıtsal kamusal yapılar ve etrafında gelişen alternatif alt merkezler, kent içinde ve sınırlarında ticari bölgelerin gelişimi, yerleşim dokusu ve çıkmaz sokak düzeni, kentin alt bölümleri olarak mahallelerin biçimlenmesi ve birbirlerine göre ve kent içindeki konumları bakımından değerlendirilmektedir. Fetihten Selçuklu hâkimiyetinin sonuna kadar devam eden süreçte Anadolu kentlerinin mimari üzerinden mekânsal dönüşümlerini sorgularken bizzat kentler, kentlerin betimlemelerini içeren yazılı ve görsel tarihi belgeler ve Selçuklu kentleri üzerine yapılmış araştırmalar yararlanılan kaynaklardır.

Keywords - Kent mimarisi, kent formu, Anadolu kenti, Selçuklu kenti, mekânsal dönüşüm

[1] D. Kuban, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.

[2] İbn Bibi, El - Evâmirü’l - Alâ’iyye fi’l – Umûri’l – Alâ’iyye Selçuknâme, M. Öztürk çev., Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.

[3] O. Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I. Şemseddin Altun-aba Vakfiyyesi ve Hayatı”, Belleten, XI/42, ss. 197-221, 1947.

[4] O. Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III. Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Belleten, XII/45, ss. 17-89, 1948.

[5] C. Parla, “Osmanlı Öncesinde Diyarbakır: Kente Hakim Olanlar ve Bıraktıkları Fiziksel İzler”, 1. Uluslararası Oğuzdan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır, 2004, ss. 247-284.

[6] C. Parla, “Diyarbakır Surları ve Kent Tarihi”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22/1, ss. 57-84, 2005.

[7] G. Tankut, The Seljuk City / Selçuklu Kenti, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, 2007.

[8] S. E. Wolper, Cities and Saints, Sufism and the Transformation of Urban Space in Medieval Anatolia, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2003.

[9] İbn Battuta, İbn Battuta Seyahatnamesi I, A. Sait Aykut çev., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.

[10] U. Tanyeli, Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11. – 15. yy.), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 1987.

[11] L. Yılmaz, “Antalya”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, II A. U. Peker, K. Bilici der., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006, 195-209.

[12] K Özcan, “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri”, yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.

[13] K. Özcan, “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekânsal Kademelenme”, METU Journal of Faculty of Architecture, 23/2, ss. 21-61, 2006.

[14] K. Özcan and Z. Yenen, “Anadolu-Türk Kent Tarihine Katkı: Anadolu Selçuklu Kenti (XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Dek)”, Megaron, 5/2, ss. 55-66, 2010.

[15] M. Akok, “Kayseri Huant Hatun Külliyesi’nin Mimari Rölövesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 16/1, ss. 5-44, 1967.