Tıbbi ve aromatik bitkiler; gıda, kozmetik, boya, tekstil, ilaç, tarım gibi bir çok alanda kullanılmaktadır. Bu tür endüstriyel kullanımlar için birçok tıbbi ve aromatik bitki türü yetiştirilmektedir, ancak çoğu hala doğadan yabani olarak toplanmaktadır. Şiddetli ve kontrolsüz bir şekilde yapılan toplamalar sonucunda tıbbi ve aromatik bitki türlerinin önemli bir bölümünün geleceği tehlike altına girmiştir. Bir çok alanda doğal ürünlere olan talebin artması ile yenilenebilir endüstriyel ürün kaynaklarının yanı sıra bitki biyoçeşitliliğini koruma ihtiyacı doğmuştur. Bu nedenle, doğadan aşırı miktarda toplanan ve geniş ihracat ürünü bitki türlerinin tarımına geçilmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, sürdürülebilirliğin genel yönleri, avantajları ve dezavantajları ile tıbbi ve aromatik bitki popülasyonlarının artırılması ve bu bitki türlerinin yetiştirilmesine ilişkin ne gibi çalışmaların yapıldığını ortaya koymaktır.

Keywords - Tıbbi ve aromatik bitkiler, bitki toplama, yetiştiricilik, sürdürülebilirlik, Türkiye

[1] Kumar, S.A. 2009. Plants-based Medicines in India. http://pib.nic.in/feature/feyr2000/fmay2000/f240520006.html
[2] Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı, ISBN 975-92433-7-7, 2005.
[3] Malyer, H. A New Record for the Flora of Turkey. Turkish Journal of Botany, 1996,20 (0):473-475.
[4] Karagöz, A., Zencirci, N., Tan, A., Taskın, T., Köksel, H., Sürek, M., Toker, C. ve Özbek, K. Bitki Genetik Kaynaklarının Korunması ve Kullanımı, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisligi VII. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak, 2010, Ankara, 155-177.
[5] Bayram E, Kırıcı S, Tansı S, Yılmaz G, Arabacı O, Kızıl S ve Telci D. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretiminin Arttırılması Olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII.Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı , 11-15 Ocak 2010, Ankara, 437-456.
[6] Jing, J., Zhang, F., Rengel, Z., ve Shen, J. Localized fertilization with P plus N elicits an ammonium-dependent enhancement of maize root growth and nutrient uptake. Field Crops Research, 2012, 133: 176-185.
[7] TUİK, 2019. Türkiye İstatistik Kurumu Verileri. İstatistiksel Tablolar ve Dinamik Sorgulama. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1001
[8] Ekim, T., Koyuncu, M., Erik, S., İlarslan, R. Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve Endemik Bitki Türleri, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Yayın No: 18, 227s, 1992.
[9] Prescott-Allen, R. and Prescott-Allen, C. Assessing the sustainability of uses of wild species: case studies and initial assessment procedure. IUCN, Gland. Occasional Paper of the IUCN Species Survival Commission nr. 12, 1996.
[10] Peters, C.M. Sustainable harvest of non-timber plant resources in tropical moist forest: an ecological primer. Biodiversity Support Program, Washington, 1994.
[11] Cunningham, A.B.. Applied ethnobotany: people, wild plant use and conservation. Earthscan, London, 2001.
[12] Noss, R.F. Indicators for monitoring biodiversity: a hierarchical approach. Conservation Biology, 1990, 4 (4), 355-364.
[13] De Padua, L.S., Bunyapraphatsara, N. and Lemmens, R.H.M.J. Medicinal and poisonous plants. Vol. 1. Backhuys Publishers, Leiden. Plants Resources of South-East Asia nr. 12/1, 1999.
[14] Uniyal, R.C., Uniyal, M.R. and Jain, P. Cultivation of medicinal plants in India: a reference book. TRAFFIC, New Delhi, 2000.
[15] Xiao, P.G. The Chinese approach to medicinal plants: their utilization and conservation. In: Akerele, O., Heywood, V. and Synge, H. eds. The conservation of medicinal plants: proceedings of an International consultation 21-27 March 1988, Chiang Mai, Thailand. Cambridge University Press, Cambridge, 305-313, 1991.
[16] He, Shan-An and Ning, Sheng. Utilization and conservation of medicinal plants in China with special reference to Atractylodes lancea. In: Bodeker, G., Bhat, K.K.S., Burley, J., et al. eds. Medicinal plants for forest conservation and health care. FAO, Rome, 109-115. Non-wood Forest Products nr. 11, 1997.
[17] Bernáth, J. Biological and economical aspects of utilization and exploitation of wild growing medicinal plants in middle and south Europe. In: Caffini, N., Bernáth, J., Craker, L., et al. eds. Proceedings of the second world congress on medicinal and aromatic plants for human welfare WOCMAP-2, Mendoza, Argentina, 10-15 November 1997. Biological resources, sustainable use, conservation, ethnobotany. ISHS, Leuven, 31-41. Acta Horticulturae no. 500, 1999.
[18] Palevitch, D. Agronomy applied to medicinal plant conservation. In: Akerele, O., Heywood, V. and Synge, H. eds. The conservation of medicinal plants: proceedings of an International consultation 21-27 March 1988, Chiang Mai, Thailand. Cambridge University Press, Cambridge, 168-178, 1991.
[19] Pank, F. Der Arznei- und Gewürzpflanzenmarkt in der EU. Zeitschrift für Arznei- und Gewürzpflanzen, 3 (2), 77-81, 1998.
[20] Verlet, N. and Leclercq, G. The production of aromatic and medicinal plants in the European Union: an economic database for a development strategy. In: Traffic Europe ed. Medicinal plant trade in Europe: conservation and supply: proceedings, 22-23 June 1998, Royal Botanic Gardens, Kew, United Kingdom: first international symposium on the conservation of medicinal plants in trade in Europe. Traffic Europe, Brussels, 121-126, 1999.
[21] TÜİK 2016. Türkiye İstatistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr/
[22] Honnef, S., Pätzold, B., Leaman, D.J., et al. International Standard for Sustainable wild Collection of Medicinal and Aromatic Plants (ISSC-MAP): concept paper February 2005. Floraweb.
[23] Leaman, D.J. Sustainable wild collection of medicinal and aromatic plants: practice standards and performance criteria. Medicinal Plant Conservation, 2004, 9/10, 7-8.
[24] Pierce, A., Laird, S. and Malleson, R., 2002. Annotated collection of guidelines, standards and regulations for trade in non-timber forest products (NTFPs) and botanicals. Version 1.0. Rainforest Alliance, New York. [http://www.rainforest-alliance.org/news/2002/botanicals-standards.pdf]
[25] Temel, M., Tinmaz, A. B., Öztürk, M., ve Gündüz, O. Dünyada ve Türkiye’de Tıbbi-Aromatik Bitkilerin Üretimi ve Ticareti. Tarim ve Doga Dergisi, 2018, 21, 198.