Public spaces in city centres are not merely physical voids; they are significant places where individuals establish social ties with the city, engage in cultural experiences, and develop a sense of belonging. In this context, the present study aims to evaluate the spatial quality of public spaces associated with socio-cultural facilities in the city centre of Amasya. The methodological framework is grounded in the Project for Public Spaces (PPS) approach and Kevin Lynch’s imageability analysis. Drawing on criteria from the relevant literature, an assessment tool was developed based on indicators such as accessibility, connectivity, comfort, sociability, and identity. Based on Lynch’s five image elements, thirteen socio-cultural spaces that stand out in the urban memory were selected for analysis. These spaces were examined through on-site observation, and thematic maps were produced by evaluating indicators such as pedestrian access, wayfinding systems, inclusive design for individuals with disabilities, and spatial continuity, particularly within the themes of accessibility and connectivity. According to the findings, 69% of the study areas fall within the medium spatial quality range (51–75 points), while 31% fall within the low spatial quality range (26–50 points). No space was identified as having high spatial quality. These results indicate that the evaluated socio-cultural spaces should be reconsidered through a holistic lens, not only in terms of their interior spatial organisation but also within the broader urban context, considering multidimensional spatial indicators such as accessibility, connectivity, wayfinding systems, inclusive practices, intensity of use, and symbolic representation.

Keywords - spatial quality, socio-cultural facilities, public space, urban identity, urban quality of life

Kent merkezinde yer alan kamusal alanlar, yalnızca fiziksel boşluklar değil; bireylerin kentle sosyal bağ kurduğu, kültürel deneyimler geliştirdiği ve aidiyet duygusu inşa ettiği önemli mekânlardır. Bu bağlamda, bu çalışma Amasya kent merkezindeki sosyo-kültürel donatılara ait kamusal alanların mekânsal kalitesini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yöntemsel çerçeve, Kamusal Mekânlar için Proje Yaklaşımı (Project for Public Spaces- PPS) ve Kevin Lynch’in imaj analizi temelinde oluşturulmuştur. Alan yazınındaki değerlendirme kriterlerinden yararlanılarak; erişilebilirlik, bağlantısallık, konfor, sosyallik ve kimlik gibi göstergelere dayalı bir değerlendirme aracı geliştirilmiştir. Lynch’in tanımladığı beş imaj bileşeni esas alınarak, kent belleğinde öne çıkan 13 sosyo-kültürel alan çalışma kapsamına alınmıştır. Bu alanlar, yerinde gözlem yöntemiyle analiz edilmiş; özellikle erişilebilirlik ve bağlantısallık temaları çerçevesinde yaya erişimi, yönlendirme sistemleri, engelli dostu düzenlemeler ve mekânsal süreklilik gibi göstergeler üzerinden değerlendirilerek tematik haritaları oluşturulmuştur. Elde edilen bulgulara göre, çalışma alanlarının %69'u orta düzeyde mekânsal kaliteye (51–75 puan), %31’i ise düşük düzeyde mekânsal kaliteye (26–50 puan) sahiptir. Yüksek düzeyde mekânsal kaliteye sahip herhangi bir alanın bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, değerlendirilen sosyo-kültürel alanların yalnızca iç mekân organizasyonlarıyla değil; kentsel ölçekte erişilebilirlik, bağlantısallık, yönlendirme sistemleri, engelli dostu uygulamalar, kullanım yoğunluğu ve sembolik temsiliyet gibi çok boyutlu mekânsal göstergeler çerçevesinde, bütüncül bir yaklaşımla yeniden ele alınması gerektiğini ortaya koymaktadır. 

Keywords^Turkish - mekânsal kalite, sosyo-kültürel donatılar, kamusal alan, kent kimliği, kentsel yaşam kalitesi

[1] B. Bayram, Kamusal Mekan Kalitesinin Yükseltilmesinde Yöntemler ve Kamusal Sanatın Rolü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimari Tasarım Programı, İstanbul, 2007.

[2] Ş. Gökçen, “Kamusal sanat ve kültür eksenli kentsel dönüşüm,” Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, cilt 3, sayı 5, ss. 215–236, 2018.

[3] A. Altanlar, Kültür Turizmini Geliştirme Kapasitesinin Ölçülmesinde Kavramsal Bir Model ve Yöntem Denemesi: İstanbul, Boğaziçi Örneği, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul, 2015.

[4] A. Sağsöz ve S. Al, “Kent içinde bir yapı, yapı içinde bir kent,” Sanat Tarihi Dergisi, cilt 22, sayı 2, ss. 91–109, 2013.

[5] K. Lynch, Kent İmgesi, İ. Başaran (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010. (Orijinal eser 1960)

[6] M. Karaoğlu Can, “Kalite parametrelerinin iç mekân tasarımı özelinde yorumlanması ve Barselona Tasarım Müzesi üzerine bir değerlendirme,” Megaron, cilt 16, sayı 3, ss. 468–487, 2021.

[7] E. Birer, “Kamusal alanda sanatın nehir kıyısı kentsel tasarıma etkileri: Amasya örneği,” Art-Sanat, sayı 18, ss. 87–112, 2022.

[8] N. G. Ilıcak ve Ş. G. Aydınalp, “Amasya türkülerinde şehir imajına yönelik bir değerlendirme,” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 15, ss. 167–194, 2019.

[9] H. N. Temel ve M. Yılmaz, “İç mekân, çevre ve sağlık,” Mekansal Araştırmalar Dergisi, cilt 1, sayı 1, ss. 75–90, 2023.

[10] A. Ateş ve G. Güçlütürk Baran, “Isparta'nın kalkınmasında engelli turizm talebini etkileyen faktörler,” Journal of Travel and Tourism Research, cilt 23, sayı 23, ss. 103–125, 2023.

[11] S. Polat ve S. N. Yener Metin, “Kamusal mekân kalitesini yükseltmek için kentsel tasarım araçlarından nasıl faydalanabiliriz?” İdealkent, cilt 12, özel sayı, ss. 115–145, 2021.

[12] S. Kızıloğlu ve S. Polat, “Sağlıklı kentler için kamusal mekânlarda katılımcı tasarımın önemi: Bursa Altıparmak Meydanı ve Stadyum Caddesi örneği,” Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, cilt 16, sayı 1, ss. 75–102, 2020.

[13] E. Alpak, T. Düzenli ve S. Yılmaz, “Kamusal açık mekanların kalitesi ve sosyal etkileşim üzerindeki etkileri,” Journal of History, Culture and Art Research, cilt 7, sayı 2, ss. 624–638, 2018.

[14] E. Erdönmez ve F. Çelik, “Kentsel mekanda kamusal alan ilişkileri,” TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, sayı 14, ss. 145–163, 2016.

[15] M. Özeren, Turizm paydaşlarının bakış açılarıyla engelli turizmi: Konya örneği, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ABD, Konya, 2019.

[16] H. Kaplan, “Kentsel mekânların erişebilirliği ve okunaklılığını sağlamada kentsel tasarımın bir bileşeni olarak engelsiz tasarım,” TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülteni, sayı 46, ss. 51–62, 2007.

[17] J. Haider, “Inclusive design: Planning public urban spaces for children,” Proceedings of the Institution of Civil Engineers: Municipal Engineer, cilt 160, sayı 2, ss. 83–88, 2007.

[18] L. Scannell ve R. Gifford, “Defining place attachment: A tripartite organizing framework,” Journal of Environmental Psychology, cilt 30, sayı 1, ss. 1–10, 2010..

[19] M. Lewicka, “Place attachment: How far have we come in the last 40 years?” Journal of Environmental Psychology, cilt 31, sayı 3, ss. 207–230, 2011.

[20] N. Ujang ve K. Zakariya, “The notion of place, place meaning and identity in urban regeneration,” Procedia – Social and Behavioral Sciences, cilt 170, ss. 709–717, 2015.

[21] A. Orbaşlı, Architectural Conservation: Principles and Practice, Malden, MA: Wiley Blackwell, 2008.

[22] ICOMOS, Guidance on Heritage Impact Assessment for Cultural World Heritage Properties, Paris: ICOMOS, 2011.

[23] A. S. E. D. Ouf ve N. A. El-Zafarany, “Diversity and inclusion in the public space as aspects of happiness and wellbeing,” Journal of Urban Research, cilt 28, sayı 1, ss. 109–129, 2018.

[24] M. Delafontaine, T. Neutens, T. Schwanen ve N. Van de Weghe, “The impact of opening hours on the equity of individual space–time accessibility,” Computers, Environment and Urban Systems, cilt 35, sayı 4, ss. 276–288, 2011.

[25] Y. Wei, H. Liu ve K.-S. Park, “Examining the structural relationships among heritage proximity, perceived impacts, attitude and residents’ support in intangible cultural heritage tourism,” Sustainability, cilt 13, sayı 15, s. 8358, 2021.

[26] J. Qi, S. Mazumdar ve A. C. Vasconcelos, “Understanding the relationship between urban public space and social cohesion: A systematic review,” International Journal of Community Well-Being, cilt 7, ss. 155–212, 2024.

[27] ICOMOS, Heritage and the Sustainable Development Goals: Policy Guidance for Heritage and Development Actors, Paris: International Council on Monuments and Sites (ICOMOS), 2021.

[28] E. Abay ve E. Erdönmez, “Roma Popolo Meydanı bağlamında kamusal mekan kalitesinin ölçülmesi,” Kent Akademisi, cilt 11, sayı 1, ss. 44–59, 2018.

[29] S. Labadi, F. Giliberto, I. Rosetti, L. Shetabi ve E. Yıldırım, “Heritage and the sustainable development goals: Policy guidance for heritage and development actors,” International Journal of Heritage Studies, 2021.

[30] M. Sanei, S. Khodadad ve M. Khodadad, “Flexible urban public spaces and their designing principles,” Journal of Civil Engineering and Urbanism, cilt 8, sayı 4, ss. 39–43, 2018.

[31] Ş. Kokarca ve T. Batuhan, “Kent meydanlarının kalitesi ve dirençliliğinin ölçülmesi: Erzurum Havuzbaşı Kent Meydanı ve Yakutiye Meydanı örnekleri,” Artium, cilt 11, sayı 2, 2023.

[32] M. Carmona, T. Heath, T. Oc ve S. Tiesdell, Public Places – Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design, 2. bs., Routledge, 2010.

[33] S. Low ve N. Smith (Ed.), The Politics of Public Space, Routledge, 2013.

[34] D. Mitchell, The Right to the City: Social Justice and the Fight for Public Space, New York: Guilford Press, 2003.

[35] C. L. Twigger-Ross ve D. L. Uzzell, “Place and identity processes,” Journal of Environmental Psychology, cilt 16, sayı 3, ss. 205–220, 1996.

[36] Y. M. S. Saylan ve M. E. Erdönmez-Dinçer, “Kamusal alanların kullanımında mekân kalitesi: Eminönü Mercan Mahallesi,” Kent Akademisi, cilt 10, sayı 29, ss. 1–18, 2017.

[37] A. Kuru ve M. K. Özkök, “Yaşanabilirlik kavramı bağlamında kamusal/açık mekânların değerlendirilmesi: Kırklareli kent merkezi örneği,” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 28, ss. 43–60, 2017.