Artificial intelligence (AI) is used in many areas ranging from design process to decision support systems, from cost analysis to material detection; in historical buildings, it stands out in applications such as detecting material deterioration, improving restoration processes and documenting cultural assets. In the reuse of historic buildings and conservation-oriented studies, it is necessary to consider not only the physical intervention but also the historical identity of the building, its relationship with its environment, its social context and administrative decision-making processes in the design of contemporary additions to the historic building suitable for the new function. In this sense, contemporary annex designs present complex design problems that need to be addressed from multiple perspectives: architectural, cultural, social and managerial. This research aims to reveal the potential for the use of AI in contemporary additional design processes by examining current studies and applications in the literature. SWOT analysis is performed based on the data obtained as a result of the research. Artificial intelligence technologies can offer innovative solutions at many points of the design process, such as data analysis, user needs determination, emotion and meaning analysis, and development of restoration strategies. Cultural heritage is preserved, analyzed, and reinterpreted through technologies such as machine learning, natural language processing (NLP), image recognition, text mining, virtual reality, and the internet of things (IoT). However, the role of humans in artificial intelligence applications in architectural design leads to ethical discussions. The difficulties experienced in evaluating the long-term social impacts of rapidly developing artificial intelligence applications may lead to unpredictable results in the design-implementation relationship. 

Keywords - Artificial Intelligence, Contemporary Annex, Digital Technologies, Historical Structure, Historical Preservation

Yapay zeka (YZ), tasarım sürecinden karar destek sistemlerine, maliyet analizinden malzeme tespitine kadar pek çok alanda kullanılmakta; tarihi yapılarda ise malzeme bozulmalarının tespiti, restorasyon süreçlerinin iyileştirilmesi ve kültürel varlıkların belgelenmesi gibi uygulamalarda öne çıkmaktadır. Tarihi yapıların yeniden kullanımı ile koruma odaklı çalışmalarda yeni fonksiyona uygun tarihi yapıya çağdaş ek tasarımlarında yalnızca fiziksel müdahaleyi değil; yapının tarihî kimliğini, çevresiyle kurduğu ilişkiyi, sosyal bağlamını ve yönetsel karar süreçlerini dikkate almak gerekmektedir. Bu anlamda, çağdaş ek tasarımları mimari, kültürel, sosyal ve yönetsel boyutlarıyla çok yönlü ele alınması gereken karmaşık tasarım problemleri sunmaktadır. Bu araştırmada literatürdeki güncel çalışmalar ve uygulamalar incelenerek; çağdaş ek tasarım süreçlerinde YZ kullanım potansiyellerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen verilere bağlı SWOT analizi yapılmaktadır. YZ teknolojileri tasarım sürecinde; veri analizi, kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesi, duygu ve anlam analizi, restorasyon stratejilerinin geliştirilmesi gibi pek çok noktada yenilikçi çözümler sunabilir. Makine öğrenimi, doğal dil işleme (NLP), görüntü tanıma, metin madenciliği, sanal gerçeklik ve nesnelerin interneti (IoT) gibi teknolojiler aracılığıyla kültürel mirasın korunması, analiz edilmesi ve yeniden yorumlanması sağlanmaktadır. Ancak mimari tasarımda YZ uygulamalarında insan rolü etik tartışmalara yol açmaktadır. Hızla gelişen YZ uygulamalarının uzun vadede ortaya çıkan sosyal etkilerin değerlendirilmesinde yaşanan zorluklar, tasarım- uygulama ilişkisinde öngörülemeyen sonuçlar ortaya koyabilir. 

Keywords^Turkish - Çağdaş Ek, Tarihi Yapı, Tarihi Koruma, Yapay Zeka, Dijital teknolojiler

[1] Z. Ahunbay, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, 5. baskı, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 2009.

[2] N. ÖZKARACA ÖZALP and H. H. HALAÇ, “Analysis of Additional Building Effects in Historic Buildings with Visual Attention Software: The Case of Dresden Military History Museum”, ICCAUA, Jun. 2024,vol. 7, no. 1, pp. 1210–1222.

[3] T. İçözü.(2024) “Mimari projelerde kullanabileceğiniz 6 yapay zekâ aracı” Webrazzi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://webrazzi.com/2024/02/15/mimari-projelerde-kullanabileceginiz-6-yapay-zeka-araci/

[4] (2023) “Mimarların ve tasarımcıların bilmesi gereken 10 yapay zeka uygulaması” XXI web sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://xxi.com.tr/index.php/guncel/haber/mimarlarin-ve-tasarimcilarin-bilmesi-gereken-10-yapay-zeka-uygulamasi

[5] “Mimarlıkta yapay zeka programları ” Çuhadaroğlu web sitesi. . [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.cuhadaroglu.com/mimarlikta-yapay-zeka-programlari

[6] H. Aş, “Saran mimari yazılım ve teknolojilerinin kültürel mirası koruma çalışmalarında kullanımı,” Tasarım Enformatiği, cilt 1, sayı 2, ss. 92, ISSN: 2687-4652.

[7] O. Kırcı, “Koruma bağlamında çağdaş ek,” Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon, Türkiye,Ekim 2023.

[8] B. Erkoç ve G. Payaslı Oğuz, “Tarihi yapıların restorasyon çalışmalarında çağdaş eklerin mekân organizasyon türleri bakımından değerlendirilmesi,” Online Journal of Art and Design, cilt 12, sayı 3, ss. 118-139, Temmuz 2024.

[9] K. Sağlam ve C. Tavşan, “Tarihi çevrede çağdaş eklerin biçimsel ve kavramsal kriterlere bağlı karşılaştırılması,” Yakın Mimarlık Dergisi (Journal of Near Architecture), cilt 3, sayı 1, ss. 48-65, Ekim 2019.

[10] M. T. Zeren, Tarihi çevrede yeni ek ve yeni yapı olgusu: Çağdaş yaklaşım örnekleri. İstanbul, Türkiye: Yalın Yayıncılık, 2010.

[11] C. Bektaş, Koruma onarım. İstanbul, Türkiye: Literatür Yayınları, 1992.

[12] N. Eldem, “Tarih bilinci ve çağdaş kişilik,” Arredamento Dekorasyon, cilt 92, sayı 5, ss. 100–101, 1992.

[13] M. Ararat, “Tarihi yapılarda yapay zeka destekli hasar tespiti için bir model önerisi,” Doktora tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Gaziantep, 2023.

[14] M. Yapan ve G. Büyükmıhçı, “Tarihi dokuda çağdaş ek tasarımı: Kemaliye örneği,” *Journal of Palmette*, sayı 3, ss. 67–90, 2023.

[15] S. Ateş Can ve Ö. Uyguralp, “Tarihi çevrede yeni yapı/ek ve bağlam ilişkisi,” *Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi*, cilt 13, sayı 1, ss. 27–39, 2022. [Çevrimiçi]. DOI:10.29048/makufebed.1031315

[16] A. Sanalan, “Yapay zeka ve büyük veri teknolojilerinin mimari tasarım sürecindeki rolü,” Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul, 2022.

[17] G. Özkan (2021) “Kozasında dönüşen Toplum 5.0 ve heybesindekiler,” Harvard Business Review Türkiye. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://hbrturkiye.com/blog/kozasinda-donusen-toplum-5-0-ve-heybesindekiler

[18] E. G. Yetkin ve K. Coşkun, “Endüstri 5.0 (Toplum 5.0) ve mimarlık,” *Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi*, sayı 27, ss. 347–353, 2021.

[19] “Nesnelerin İnterneti (Internet of Things),” Oracle Web Sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: : https://www.oracle.com/tr/internet-of-things/

[20] (2021) “Big Data (Büyük Veri) nedir,” Boer Elektronik Web Sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.boer.com.tr/tr/blog-60-0-big-data-b%C3%BCy%C3%BCk-veri-nedir.asp

[21] (2024) “Benefits and risks of AI.” Consilium Web Sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.consilium.europa.eu/mt/policies/benefits-and-risks-of-ai/ [Erişim: 13 Haz 2025].

[22] (2021) “Kablosuz sensör teknolojisi 101: Bilmeniz gereken her şey,” Wipelot web sitesi. .[Çevrimiçi]. Erişim Adresi:https://wipelot.com/kablosuz-sensor-teknolojisi-101-bilmeniz-gereken-her-sey

[23] T. M. Mitchell, Machine Learning. USA: McGraw-Hill, 1997.

[24] E. Alpaydın, Introduction to Machine Learning, 3rd ed. Cambridge: MIT Press, 2014.

[25] J. Brownlee. (2017) “What is natural language processing?,” Machine Learning Mastery Web sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://machinelearningmastery.com/natural-language-processing/

[26] A. D. Kabakoğlu ve B. Akgün, “Üretken yapay zeka ve mimari obje üretimi,” Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, cilt 11, sayı 114, ss. 2680–2693, Aralık 2024.

[27] M. Özdemir ve S. A. Selçuk, “Mimarlıkta makine öğrenmesi: Bibliyometrik bir analiz,” Online Journal of Art and Design, cilt 9, sayı 4, ss. 194–207, Ekim 2021.

[28] (2024) Swapp web sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.swapp.net/product

[29] Evolvelab web sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.evolvelab.io/vera

[30] Finch web sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.finch3d.com/

[31] ImagineArt web sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.imagine.art/dashboard/image

[32] Maket web sitesi .[Çevrimiçi]. Erişim Adresi:https://www.maket.ai/

[33] Coohom web sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.coohom.com/

[34] ArchitectGPT web sitesi. .[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.architectgpt.io/imagine

[35] Hypar web sitesi.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://docs.hypar.io/d6f714da482c4eeca02e9e40aa479596

[36] Spacio web sitesi [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://spacio.ai/

[37] (2017) “Turitler için Sanl Gerçeklik Turu ”Youtube.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=WKkQ-Z4I7v4&t=109s

[38] A. Altundaş.(2017) “Tarihi yerler sanal gerçeklikle evden ziyaret edilebilecek” Euronews web sitesi. [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/next/2017/05/08/tarihi-yerler-sanal-gerceklikle-evden-ziyaret-edilebilecek

[39] N. Orta, “Somut olmayan kültürel mirasın korunmasında yapay zekâ, veri bilimi ve makine öğrenmesinden yararlanma,” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi*, sayı 38, ss. 748–777, 2024.

[40] British Museum Sanal Tur Google Arts & Cultures Web sitesi .[Çevrimiçi]. Erişim Adresi:https://artsandculture.google.com/partner/the-british-museum

[41] (2024). “Stunning 3D Building Facade Scanning with SLAM100 LİDARScanner: Colorized&Accurate” YouTube.[Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=MXLrqYCaAC4

[42] H.Şenkal, S. Alaçam, “Derin öğrenmeye dayalı nesne tanıma modeli: Antik Yunan sütunları,” MSTAS2022 - XVI. Mimarlıkta Sayısal Tasarım Ulusal Sempozyumu, Eskişehir Teknik Üniversitesi (ESTÜ), Eskişehir, Türkiye, Haz. 2022.

[43] M.Ibrahım.(2024) “Sanat ve kültürel mirasın korunmasında yapay zeka” Ultralytics web sitesi. . [Çevrimiçi]. Erişim Adresi: https://www.ultralytics.com/tr/blog/ai-in-art-and-cultural-heritage-conservation